W zależności od charakteru i warunków wykonywanej pracy, pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi odpowiednią odzież ochronną lub odzież roboczą. Przepisy, a w szczególności Kodeks Pracy określają pewne niezbędne minimum w tym zakresie. Nie wyklucza to jednak tego, że pracodawca może zaopatrzyć pracownika w lepszej jakości i spełniającą wyższe normy bezpieczeństwa odzież a tym samym poprawić komfort i bezpieczeństwo wykonywanej pracy. Nie bez znaczenia jest też fakt, że często odzież spełnia nie tylko funkcje praktyczne, ale również wizerunkowe, identyfikujące daną firmę.
Obowiązek zapewnienia odzieży ochronnej i roboczej – przepisy
Zgodnie z art. 2376 Kodeksu pracy pracodawca musi nieodpłatnie wyposażyć pracownika w specjalistyczną odzież ochronną, ale również przeszkolić pracownika, jak posługiwać się środkami ochrony indywidualnej. Obowiązek ten nie oznacza, że pracodawca musi być właścicielem tych środków. Może udostępnić je pracownikowi w ramach umowy najmu lub leasingu, którą zawarł z podmiotem zewnętrznym. Nadal musi jednak zapewnić odpowiednią jakość i przydatność tych środków.
Ważne jest też to, że pracodawca ma bezwzględny obowiązek nie dopuścić pracownika do pracy, jeżeli ten nie został zaopatrzony w konieczną na danym stanowisku pracy odzież ochronną lub odzież roboczą (art. 2379 § 1 Kodeksu pracy).
Pracodawca ma również obowiązek wyposażyć w odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej osoby wykonujące krótkotrwałe prace albo czynności inspekcyjne. Dotyczy to sytuacji, gdy w czasie takiej inspekcji ich własna odzież mogłaby ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu. Ma to zastosowanie także wtedy, gdy wskazują na to zasady bezpieczeństwa wykonywania tych prac lub czynności (art. 3044 Kodeksu pracy).
Odzież ochronna i odzież robocza – różnice
Obowiązki pracodawcy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy nie ograniczają się do zapewnienia pracownikowi odpowiednich warunków wykonywania pracy. W określonych przypadkach pracodawca będzie musiał wyposażyć pracownika w odzież ochronną lub odzież i obuwie robocze. Nie są to jednak pojęcia tożsame.
Środki ochrony indywidualnej, czyli odzież ochronna ma chronić pracownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych czynników zewnętrznych występujących w środowisku pracy. Pod pojęciem środków ochrony indywidualnej kryją się nie tylko środki noszone przez pracownika do ochrony, ale również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Dzięki tak szerokiej definicji, do środków ochrony indywidualnej można zaliczyć maski, okulary, kaski, hełmy, ochraniacze, ale również urządzenia służące do wykrywania i mierzenia promieniotwórczości, zawartości gazów czy pyłów.
Odzież i obuwie robocze spełniają inną funkcję. Chronią pracownika lub jego odzież przed zabrudzeniem lub zniszczeniem w związku z wykonywaną pracą.
Środki ochrony indywidualnej – wyłączenia
Do odzieży ochronnej nie zalicza się:
- odzieży roboczej i mundurów
- środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby publiczne
- wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze
- środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym
- wyposażenia sportowego
- środków służących do samoobrony lub do odstraszania
- przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.
Obowiązek zapewnienia odzieży i obuwia roboczego
Istnieją dwa przypadki, gdy pracodawca ma obowiązek nieodpłatnie wyposażyć pracownika w odzież roboczą. Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, gdy odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu. W drugim przypadku, gdy wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy tego wymagają (art. 2377 § 1 Kodeksu pracy).
Korzystanie z odzieży roboczej i obuwia własnego pracownika za ekwiwalentem
W drodze wyjątku pracodawca może ustalić z pracownikiem, iż ten będzie korzystał z własnej odzieży i obuwia roboczego spełniającego polskie normy. W takim przypadku musi wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny na podstawie tabeli norm przydziału odzieży i obuwia roboczego i ich aktualnych cen. Ekwiwalent za korzystanie z odzieży i obuwia roboczego pracownika zwolniony jest od podatku dochodowego od osób fizycznych, czyli nie podlega opodatkowaniu.
W przypadkach wykonywania pracy szczególnego ryzyka dla zdrowia lub pracy powodującej znaczne zabrudzenia albo narażonej na wpływ czynników szkodliwych, nie ma możliwości skorzystania z odzieży i obuwia pracownika za ekwiwalentem. Dotyczy to w szczególności prac związanych z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych, prac powodujących intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. W tych przypadkach to pracodawca musi dostarczyć pracownikowi odzież lub obuwie robocze.
Odzież ochronna i odzież robocza – utrzymanie w należytym stanie
Co do zasady, ustalenie stosowanych w firmie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego należy uregulować w regulaminie pracy. W przypadku jego braku, zapisy te powinny znaleźć się w załączniku do Umowy o pracę.
Oprócz opisanego wyżej obowiązku zapewnienia pracownikowi odzieży ochronnej lub odzieży roboczej, pracodawca jest zobowiązany zapewnić odpowiedni stan tej odzieży poprzez pranie, konserwację, naprawę, odpylanie, odkażanie (art. 237 9 § 2 Kodeksu pracy).
Możliwe jest wykonywanie czynności prania odzieży roboczej przez samego pracownika, ale za ekwiwalentem wypłacanym pracownikowi w wysokości poniesionych przez niego kosztów (art. 2379 § 3 Kodeksu pracy). Nie jest to możliwe w przypadku, gdy odzież ochronna lub odzież robocza została skażona środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Wówczas pranie, konserwacja odpylanie i odkażanie skażonej odzieży ochronnej są po stronie pracodawcy (art. 23710 § 3 Kodeksu pracy) lub muszą zostać poddane utylizacji jako odpady niebezpieczne.