Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia pracownikowi nie tylko odzieży chroniącej przed skutkami niebezpiecznych czynników, ale i odpowiednio dopasowanych butów ochronnych. Istotne jest dokładne określenie w jak trudnych warunkach będzie wykonywana praca. Na tej podstawie dokonuje się wyboru dotyczącego rodzaju butów bhp, a tym samym konkretnych cech, jakie muszą one posiadać, aby w jak największym stopniu zapewniały bezpieczeństwo.
Obuwie ochronne jako obowiązek prawny
Zgodnie z art. 2376 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej, które zabezpieczą go przed działaniem szkodliwych dla zdrowia oraz niebezpiecznych czynników występujących w środowisku pracy, a także poinformować pracownika o sposobach posługiwania się takimi środkami.
Ponadto, według art. 2378 § 1 k.p. pracodawca musi ustalić rodzaje środków ochrony indywidualnej, a także odzieży i butów roboczych, których stosowanie na konkretnych stanowiskach jest niezbędne. Zobowiązany jest także określić przewidywane okresy użytkowania odzieży oraz butów ochronnych.
W przypadku, gdy pracownik nie przestrzega obowiązku stosowania określonych przez pracodawcę środków ochrony indywidualnej, nie powinien zostać dopuszczony do wykonywania pracy. W takiej sytuacji nie przysługuje mu prawo do wynagrodzenia. Co więcej, może także otrzymać karę porządkową w postaci upomnienia, nagany lub kary pieniężnej.
Buty ochronne, a buty robocze – czym się różnią?
Pomimo tego, że często wymiennie używa się obu tych nazw, warto wiedzieć, że nie są one tożsame. Buty ochronne służą do zabezpieczenia stóp, a także dolnych części nóg przed uszkodzeniami chemicznymi, mechanicznymi czy termicznymi. Obuwie ochronne zazwyczaj stanowi osłonę przed różnymi typami zagrożeń jednocześnie. Poziom na jakim ochronę zapewniają buty ochronne jest przede wszystkim związany z materiałami, które wykorzystuje się do ich produkcji, a także zależny jest od konstrukcji oraz dodatkowego wyposażenia.
Buty robocze nie muszą natomiast spełniać wymagań, które dotyczą obuwia przeznaczonego typowo do zapewnienia ochrony pracownikom. Buty robocze męskie i damskie stosuje się głównie dlatego, żeby uniknąć zniszczenia bądź zabrudzenia własnego obuwia. Nie pełnią one funkcji ochronnych, co oznacza, że mogą być noszone tylko w warunkach niezagrażających dolnym częściom ciała. Buty robocze także powinny zostać w odpowiedni sposób dobrane lecz nie ma obowiązku spełniania surowych restrykcji. Natomiast godne uwagi jest to, że często potocznie nazywane są w ten sposób buty zawodowe.
Podział butów ochronnych ze względu na konstrukcję
Buty ochronne można podzielić według określonych kryteriów. Jednym z nich jest konstrukcja, gdzie kluczową rolę odgrywa wysokość cholewki. Według tej klasyfikacji wyróżnia się:
- Półbuty (A)
- Trzewiki (B)
- Buty do połowy łydki (C)
- Buty do kolan (D)
- Obuwie z przedłużoną cholewką (E)
Podział obuwia ochronnego ze względu na poziom zagrożeń
Kolejnym stosowanym podziałem butów ochronnych jest klasyfikacja ze względu na określony poziom zagrożeń z którymi mają styczność pracownicy. Podział ten jest następujący:
- Obuwie bezpieczne (S – safety) – używane jest w bardzo trudnych warunkach, gdzie występuje duże zagrożenie uszkodzenia stopy oraz dolnych partii nóg. Obuwie to posiada podnoski, których wytrzymałość bada się przy uderzeniu z energią 200 J oraz pod obciążeniem ściskającym 15 kN. Normy związane z obuwiem bezpiecznym określa PN-EN ISO 20345.
- Obuwie ochronne (P – protective) – w tym przypadku wymagania są mniejsze niż wobec butów bezpiecznych. Wytrzymałość podnosków badana jest przy uderzeniu z energią 100 J i pod obciążeniem ściskającym 10 kN. Wymagania odnoszące się do butów ochronnych zawarte są w PN-EN ISO 20346.
- Obuwie zawodowe (O – occupational) – posiada cechy, które mają chronić stopy pracownika przed urazami, aczkolwiek w odróżnieniu od butów ochronnych oraz bezpiecznych, nie posiada specjalnie wzmacnianych podnosków. Oznacza to, że może być stosowane tam, gdzie nie ma wymagań odnośnie ochrony palców. Takie obuwie często potocznie nazywane jest butami roboczymi. Normy dla tego rodzaju obuwia określa PN-EN ISO 20347.
Podział ze względu na cechy ochronne
Buty ochronne, bezpieczne oraz zawodowe można również podzielić według cech, którymi powinny się charakteryzować, aby spełniać określone wymagania. Wyróżnia się dwie grupy:
- I – obuwie wykonane ze skóry i innych materiałów, z wyłączeniem obuwia całogumowego oraz całotworzywowego.
- II – obuwie całogumowe (tj. całkowicie wulkanizowane) i całotworzywowe (tj. całkowicie formowane).
Przykładowe kategorie i właściwości butów bezpiecznych oraz zawodowych prezentują się następująco:
Dla obuwia bezpiecznego według norm PN-EN ISO 20345:
| Kategoria | Klasyfikacja | Wymagania dodatkowe |
| SB | I lub II | Podnosek, który wytrzymuje uderzenia o sile 200 J i ścisk do 15 kN, cholewka obuwia oraz jej wysokość spełniające normy |
| S1 | I | Cechy SB + zabudowana pięta, właściwości antyelektrostatyczne, absorpcja energii w obszarze pięty + odporność na olej napędowy |
| S1P | I | Cechy S1 + odporność na przebicie |
| S2 | I | Cechy S1 + ograniczona przepuszczalność wody i jej absorpcja |
| S3 | I | Cechy S2 + odporność na przebicie |
| S4 | II | Cechy S1 + wodoodporność, podeszwa antypoślizgowa |
| S5 | II | Cechy S4 + odporność na przebicie |
| SBH | II | Cechy obuwia bezpiecznego hybrydowego |
Dla obuwia zawodowego według norm PN-EN ISO 20347:
| Kategoria | Klasyfikacja | Wymagania dodatkowe |
| OB | I lub II | Normy dla obuwia zawodowego – brak ochrony palców stóp |
| O1 | I | Cechy OB + zabudowana pięta, właściwości antyelektrostatyczne, absorpcja energii w obszarze pięty |
| O2 | I | Cechy O1 + ograniczona przepuszczalność wody i jej absorpcja |
| O3 | I | Cechy O2 + odporność na przebicie |
| O4 | II | Cechy O1 + wodoodporność |
| O5 | II | Cechy O4 + odporność na przebicie |
| OBH | II | Cechy obuwia zawodowego hybrydowego |
Jak dobrać odpowiednie buty ochronne?
W celu dokonania właściwego wyboru spośród obuwia ochronnego, bezpiecznego, zawodowego czy też butów roboczych, należy przede wszystkim wyszczególnić wszelkie zagrożenia z którymi na co dzień mają styczność pracownicy. Istotną kwestią jest określenie stopnia narażenia na działanie szkodliwych czynników. Buty ochronne, w zależności od wyboru określonego typu, mogą chronić przed czynnikami chemicznymi, mechanicznymi, biologicznymi, termicznymi, atmosferycznymi, przed porażeniem prądem elektrycznym czy przed wyładowaniami elektrostatycznymi.
Podczas wykonywania czynności, gdzie w trakcie pojawiają się iskry, a także gorące rozpryski metali, jak na przykład w czasie spawania, ważne jest, aby nie mogły się one przedostać do wnętrza obuwia. W tym celu stosowane są buty bhp do połowy łydki bądź kolana oraz trzewiki posiadające klapę osłaniającą śródstopie czy wyposażone w zapięcie na bezpieczną sprzączkę.
W warunkach, w których istnieje ryzyko wybuchu, należy stosować obuwie przewodzące lub antyelektrostatyczne. Pierwsze z nich używa się wówczas, gdy w jak najkrótszym czasie należy zmniejszyć naładowanie elektrostatyczne w sytuacji, w której zupełnie wyklucza się możliwość porażenia elektrycznego. Stosowane jest m.in. w gazowniach, lakierniach czy przy obsłudze cystern zawierających benzynę. W celu zapewnienia bezpieczeństwa należy dokonywać regularnych pomiarów rezystancji elektrycznej butów ochronnych.
Natomiast obuwie antyelektrostatyczne stosuje się wówczas, gdy należy zmniejszyć możliwość naładowania elektrostatycznego za pomocą odprowadzenia ładunków w sytuacji, gdy nie można wykluczyć porażenia elektrycznego. Buty antyelektrostatyczne nie są jednak wystarczającą ochroną przed porażeniem jako, że tworzą jedynie pewną rezystancję pomiędzy stopą, a podłożem.
W sytuacji, gdy pracownik wykonuje obowiązki na otwartej przestrzeni, w okresie jesienno-zimowym powinien być wyposażony w buty bhp zabezpieczające przed zimnem. Należy zwrócić uwagę na to, iż o ciepłochłonności butów ochronnych decyduje „najchłodniejszy” element. Tym samym ważne jest zapewnienie prawidłowej ciepłochonności zarówno cholewki jak i spodu.
Podczas dobierania najlepszych butów ochronnych oraz butów roboczych męskich czy damskich, przede wszystkim należy zwrócić uwagę na warunki i charakter pracy, a mianowicie:
- Czy wykonuje się ją głównie w pozycji stojącej?
- Czy pracownik jest w ciągłym ruchu?
- Jak często wymaga się chodzenia po drabinie lub schodach?
- Czy jest to praca na otwartej przestrzeni?
- Jak często pracownicy poruszają się po śliskiej nawierzchni?
- Czy warunki terenowe należą do trudnych?
- Czy jest to praca w pomieszczeniu zamkniętym o stałej temperaturze?
Podczas dokonywania wyboru butów bhp, powinno także zwrócić się uwagę na komfort użytkowania. Oczywiście najważniejszą kwestią jest bezpieczeństwo pracownika. Jednak warto znaleźć takie buty, które nie tylko spełniają normy, ale będą w jak najmniejszym stopniu powodowały jakikolwiek dyskomfort podczas ich stosowania. Przykładem są buty robocze wykonane z tworzywa sztucznego, które zakłóca termoregulację organizmu. Dlatego tego typu buty bhp powinny być zakładane wyłącznie wtedy, gdy jest to konieczne.
Znakowanie obuwia ochronnego
Buty ochronne oznacza się symbolami, które mają związek z dodatkowymi właściwościami. Wyróżnia się m.in.:
- P – odporność na przebicie
- C – obuwie przewodzące
- A – obuwie antyelektrostatyczne
- I – obuwie elektroizolacyjne
- HI – izolacja spodu od ciepła
- CI – izolacja spodu od zimna
- E – absorpcja energii w obszarze pięty
- WR – odporność na wodę
- M – ochrona śródstopia
- AN – ochrona kostki
- WRU – odporność na przepuszczalność wody i jej absorpcja
- CR – odporność na przecięcie
- HRO – odporność spodu na kontakt z gorącym podłożem
- FO/ORO – odporność podeszwy na oleje, benzynę, węglowodory
- SRA – odporność na poślizg na podłożu ceramicznym pokrytym SLS
- SRB – odporność na poślizg na podłożu ze stali pokrytym glicerolem
- SRC – odporność na poślizg na podłożu ceramicznym i ze stali
